Srpska poljoprivreda se nalazi pred egzistencijalnom dilemom: kako ponovo sprovesti zemljišnu reformu, kojom bi bile ispravljene nepravde iz prošlih vremena, kada su agrarne reforme nemilosrdno cepale, prekrajale i oduzimale zemljište domaćina i time uništavale porodično gazdinstvo kao klasičan i najprirodniji oblik poljoprivredne proizvodnje, kaže Jan Kišgeci, profesor Univerziteta u Novom Sadu, ministar poljoprivrede od 1991. do 1994. i autor Zakona o državnom zemljištu iz 1992. godine.

Prema njegovim rečima, agrarna reforma, kao skup propisa usmeren na redistribuciju agrarnih resursa, nije izmišljotina komunističkog režima, nego je to sastavni deo svih velikih i suštinskih društveno-ekonomskih promena. Sadašnja reforma ima obrnuti pravac u odnosu na prethodne. Nije više reč o podruštvljavanju već o jačanju privatnog sektora i porodičnog gazdinstva. A geneza nastanka društvene odnosno državne zemlje u Srbiji, prema Kišgeciju, može se podeliti na četiri glavne faze. U prvoj fazi državna odnosno društvena svojina nastala je 1945. godine sprovođenjem Zakona o konfiskaciji imovine narodnih neprijatelja i Zakona o agrarnoj reformi i kolonizaciji. Po ovom osnovu u zemljišni fond sa područja Vojvodine uneto je 668.000 hektara. Tokom druge faze poljoprivredno zemljište preneto je 1947. u društvenu svojinu konfiskacijom po propisima o obavezama otkupa poljoprivrednih proizvoda. Po tom osnovu u društvenu svojinu preneto je oko 21.500 ha. Ova zemlja vraćena je bivšim vlasnicima 1991. godine. Po Zakonu o poljoprivrednom zemljišnom fondu iz 1953., u trećoj fazi, otkupljeno je i dodeljeno poljoprivrednim organizacijama 101.700 ha obradivog poljoprivrednog zemljišta. Zemlja je vraćena 1991. godine. Od 1954. godine, tokom četvrte faze, obradivo poljoprivredno zemljište je uvećavano uglavnom kupovinom od privatnog sektora. Novi Zakon o izmenama i dopunama zakona o poljoprivrednom zemljištu jasno daje na znanje da se zemljište koje podleže restituciji ne može prodavati. Međutim, prethodni Zakon o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju takvo zemljište ne prepoznaje. Ako u zakonu o restituciji ne bude klauzula o supstituciji kod vraćanja oduzetog zemljišta – on se neće primenjivati. Ta dva zakona nisu uzajamno konzistentna. Državno zemljište ne treba prodavati pre sprovedene restitucije u kojoj se potražuje manje od 100.000 ha. Ako postoji politička volja, taj posao se može završiti za godinu dana, smatra Kišgeci. (Politika)